English
Tư vấn nội dung
Trong thời đại kinh tế sáng tạo phát triển mạnh mẽ, tài sản trí tuệ trở thành yếu tố cốt lõi tạo nên giá trị và lợi thế cạnh tranh của doanh nghiệp. Tuy nhiên, sự gia tăng các vụ xâm phạm quyền tác giả, nhãn hiệu, sáng chế khiến giải quyết tranh chấp sở hữu trí tuệ trở thành nhu cầu cấp thiết, đòi hỏi hiểu rõ quy trình và căn cứ pháp lý để bảo vệ quyền lợi hợp pháp.
Bài viết này, LexConsult & Cộng sự sẽ cung cấp góc nhìn toàn diện về giải quyết tranh chấp sở hữu trí tuệ – bao gồm nguyên nhân, cơ sở pháp lý, quy trình và các biện pháp phòng ngừa, giúp doanh nghiệp chủ động bảo vệ tài sản trí tuệ của mình theo đúng quy định pháp luật, hạn chế rủi ro và nâng cao năng lực cạnh tranh bền vững.
1. Khái niệm và cơ sở pháp lý về giải quyết tranh chấp sở hữu trí tuệ
1.1. Khái niệm về giải quyết tranh chấp sở hữu trí tuệ
Theo khoản 1 Điều 4 Luật Sở hữu trí tuệ năm 2005 (sửa đổi, bổ sung 2025), quyền sở hữu trí tuệ là quyền của tổ chức, cá nhân đối với sản phẩm sáng tạo, bao gồm quyền tác giả, quyền liên quan, quyền đối với sáng chế, kiểu dáng công nghiệp, nhãn hiệu, tên thương mại, chỉ dẫn địa lý, bí mật kinh doanh, v.v.
Giải quyết tranh chấp sở hữu trí tuệ được hiểu là quá trình xử lý các mâu thuẫn, xung đột giữa các bên liên quan đến việc xác lập, sử dụng, chuyển giao hoặc khai thác quyền sở hữu trí tuệ. Các tranh chấp thường xuất phát từ việc xâm phạm bản quyền phần mềm, tranh chấp nhãn hiệu, sáng chế, hoặc quyền tác giả.
1.2. Cơ sở pháp lý về giải quyết tranh chấp sở hữu trí tuệ
Hoạt động giải quyết tranh chấp sở hữu trí tuệ hiện được điều chỉnh bởi các văn bản pháp luật sau:
– Luật Sở hữu trí tuệ năm 2005 (Văn bản hợp nhất 155/VBHN-VPQH năm 2025);
– Bộ luật Dân sự 2015 (về quyền dân sự và trách nhiệm bồi thường thiệt hại);
– Bộ luật Tố tụng dân sự 2015 (về trình tự khởi kiện, thẩm quyền Tòa án);
– Nghị định 65/2023/NĐ-CP hướng dẫn chi tiết một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ về xử phạt hành chính;
– Các điều ước quốc tế như Hiệp định TRIPS, Công ước Paris, Công ước Berne, mà Việt Nam là thành viên.
2. Nguyên nhân phổ biến dẫn đến tranh chấp sở hữu trí tuệ
Trước khi giải quyết tranh chấp sở hữu trí tuệ, việc xác định đúng nguyên nhân là bước quan trọng để lựa chọn hướng xử lý phù hợp và tiết kiệm chi phí. Các tranh chấp trong lĩnh vực này thường bắt nguồn từ sự thiếu hiểu biết pháp luật hoặc quản lý tài sản trí tuệ chưa chặt chẽ.
– Đăng ký quyền trùng hoặc tương tự gây nhầm lẫn: Doanh nghiệp không tra cứu kỹ trước khi đăng ký nhãn hiệu, dẫn đến hai bên cùng sử dụng tên hoặc biểu tượng gần giống, gây tranh cãi về quyền ưu tiên.
– Sử dụng trái phép sản phẩm sáng tạo: Hành vi sao chép hoặc khai thác phần mềm, thiết kế, tác phẩm nghệ thuật mà không được phép của chủ sở hữu là nguyên nhân phổ biến nhất trong các vụ tranh chấp.
– Chuyển nhượng quyền không rõ ràng: Hợp đồng chuyển giao quyền sở hữu trí tuệ thiếu điều khoản cụ thể về phạm vi, thời hạn hoặc hình thức sử dụng, dễ phát sinh mâu thuẫn khi khai thác thương mại.
– Mâu thuẫn giữa các đồng chủ sở hữu: Khi nhiều người cùng đăng ký chung sáng chế, nhãn hiệu nhưng không thống nhất về quyền sử dụng hay lợi nhuận, tranh chấp rất dễ xảy ra.
– Thiếu nhận thức pháp lý: Do không đăng ký bảo hộ sớm hoặc không theo dõi việc sử dụng quyền trên thị trường, doanh nghiệp gặp khó khăn trong việc chứng minh quyền sở hữu hợp pháp khi có tranh chấp.
Việc nhận diện sớm nguyên nhân giúp doanh nghiệp chủ động giải quyết tranh chấp sở hữu trí tuệ đúng hướng, bảo vệ quyền lợi hợp pháp và giảm thiểu rủi ro phát sinh.
3. Các phương thức giải quyết tranh chấp sở hữu trí tuệ
Pháp luật Việt Nam hiện quy định nhiều phương thức giải quyết tranh chấp sở hữu trí tuệ tùy theo tính chất, mức độ và mục tiêu của các bên liên quan. Việc lựa chọn đúng phương thức không chỉ giúp xử lý vụ việc hiệu quả mà còn giảm thiểu thiệt hại về thời gian, chi phí và uy tín doanh nghiệp.
| Phương thức | Cơ quan/Chủ thể thực hiện | Cơ sở pháp lý | Nội dung và đặc điểm chính |
| 1. Thương lượng và hòa giải | Các bên trong tranh chấp hoặc Trung tâm hòa giải sở hữu trí tuệ | Khoản 1 Điều 198 Luật Sở hữu trí tuệ 2005 | – Biện pháp linh hoạt, tiết kiệm chi phí.
– Các bên tự thỏa thuận về giải pháp, có thể duy trì quan hệ hợp tác. – Không có tính cưỡng chế thi hành. |
| 2. Giải quyết dân sự tại Tòa án | Tòa án nhân dân cấp tỉnh | Điều 202, 203 Luật Sở hữu trí tuệ;
Bộ luật Tố tụng dân sự 2015; |
– Có thể yêu cầu chấm dứt vi phạm, bồi thường thiệt hại, cải chính công khai.
– Có thể áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời (Khoản 2 Điều 198). |
| 3. Giải quyết hành chính & hình sự | Cục Quản lý thị trường, Thanh tra Bộ KH&CN, Cục Bản quyền tác giả, Công an, UBND cấp tỉnh, Tòa án nhân dân cấp tỉnh | Điều 211, 212 Luật Sở hữu trí tuệ;
Điều 225, 226 Bộ Luật Tố tụng hình sự 2015; |
– Áp dụng cho hành vi xâm phạm rõ ràng.
– Biện pháp: phạt tiền, tịch thu, tiêu hủy hàng vi phạm, đình chỉ kinh doanh, hình phạt tù – Nhanh, hiệu quả, nhưng không xử lý được tranh chấp quyền sở hữu phức tạp. |
| 4. Trọng tài thương mại | Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam (VIAC) hoặc các tổ chức trọng tài khác | Luật Trọng tài thương mại 2010; | – Áp dụng nếu có điều khoản trọng tài.
– Bảo mật thông tin, thời gian xử lý nhanh. – Phán quyết có giá trị chung thẩm, không kháng cáo. |
4. Quy trình giải quyết tranh chấp sở hữu trí tuệ
Quy trình giải quyết tranh chấp sở hữu trí tuệ thường gồm các bước cơ bản như sau:
| Bước | Nội dung chính | Cơ sở pháp lý | Mục đích |
| 1. Thu thập chứng cứ | Thu thập giấy chứng nhận đăng ký quyền, hợp đồng, hóa đơn, sản phẩm vi phạm, hình ảnh, quảng cáo, hoặc yêu cầu giám định sở hữu trí tuệ. | – Điều Luật Sở hữu trí tuệ 2005
– Điều 94 Bộ luật Tố tụng dân sự 2015 |
Xác định quyền sở hữu và làm rõ hành vi vi phạm. |
| 2. Xác minh hành vi vi phạm | Đánh giá yếu tố tương tự, khả năng gây nhầm lẫn, phạm vi bảo hộ; có thể yêu cầu giám định theo quy định. | – Điều 201 Luật Sở hữu trí tuệ | Xác định chính xác hành vi xâm phạm và phạm vi ảnh hưởng. |
| 3. Thông báo yêu cầu chấm dứt vi phạm | Gửi thư yêu cầu hoặc công văn cảnh báo, nêu rõ hành vi vi phạm, yêu cầu chấm dứt, bồi thường hoặc xin lỗi. | – Khoản 1 Điều 198 Luật Sở hữu trí tuệ
– Nghị định 99/2013/NĐ-CP, 126/2021/NĐ-CP, 46/2024/NĐ-CP |
Thể hiện thiện chí thương lượng và là căn cứ trước khi khởi kiện. |
| 4. Khởi kiện hoặc yêu cầu xử lý hành chính | – Khởi kiện tại Tòa án nhân dân cấp tỉnh theo thủ tục dân sự.
– Hoặc gửi yêu cầu xử lý hành chính đến cơ quan quản lý có thẩm quyền. |
– Điều 202, 211 Luật Sở hữu trí tuệ
– Bộ luật Tố tụng dân sự 2015 |
Lựa chọn con đường phù hợp: hành chính (ngăn chặn) hoặc dân sự (bồi thường). |
| 5. Thi hành quyết định hoặc bản án | Thực hiện các biện pháp: chấm dứt vi phạm, tiêu hủy hàng hóa vi phạm, xin lỗi công khai, bồi thường thiệt hại. | – Điều 205 Luật Sở hữu trí tuệ
– Luật Thi hành án dân sự 2008 |
Đảm bảo khôi phục quyền lợi và cưỡng chế thi hành bản án. |
5. Biện pháp phòng ngừa tranh chấp sở hữu trí tuệ
Phòng ngừa luôn là giải pháp hiệu quả và ít tốn kém hơn so với việc giải quyết tranh chấp sở hữu trí tuệ. Doanh nghiệp cần chủ động xây dựng chiến lược bảo vệ tài sản trí tuệ toàn diện, tập trung vào các biện pháp sau:
– Đăng ký bảo hộ sớm và đầy đủ
Doanh nghiệp nên đăng ký bảo hộ nhãn hiệu, sáng chế, kiểu dáng, bản quyền phần mềm ngay từ đầu để xác lập quyền hợp pháp và tránh bị người khác chiếm trước.
Cơ sở pháp lý: Điều 6 Luật Sở hữu trí tuệ 2005.
– Tra cứu và đánh giá khả năng trùng lặp trước khi đăng ký
Trước khi nộp đơn, cần tra cứu dữ liệu quốc gia và quốc tế để tránh nhãn hiệu trùng hoặc tương tự gây nhầm lẫn. Việc này giúp giảm rủi ro bị từ chối đơn hoặc tranh chấp sau này.
– Soạn hợp đồng rõ ràng khi chuyển giao hoặc hợp tác
Mọi giao dịch liên quan đến quyền sở hữu trí tuệ như chuyển nhượng, li-xăng, thuê ngoài sáng tạo cần được quy định rõ về phạm vi, thời hạn, quyền và nghĩa vụ của các bên, cùng điều khoản bảo mật và sở hữu kết quả.
– Tư vấn và kiểm tra pháp lý định kỳ
Doanh nghiệp nên thường xuyên tham vấn luật sư sở hữu trí tuệ để cập nhật quy định mới, rà soát hiệu lực bảo hộ và khắc phục kịp thời lỗ hổng pháp lý trong hồ sơ, hợp đồng hoặc đăng ký quyền.
– Giám sát thị trường và kịp thời xử lý vi phạm
Cần theo dõi việc sử dụng nhãn hiệu, sáng chế, thiết kế trên thị trường và môi trường trực tuyến. Khi phát hiện vi phạm, nên gửi thư cảnh báo và thu thập chứng cứ sớm để bảo vệ quyền lợi hợp pháp.
– Xây dựng văn hóa tuân thủ pháp luật về sở hữu trí tuệ
Doanh nghiệp cần đào tạo nhân viên hiểu rõ giá trị và quy định về sở hữu trí tuệ, đặc biệt trong các bộ phận marketing, thiết kế, nghiên cứu và phát triển, nhằm tránh vi phạm và bảo mật bí mật kinh doanh.
6. Tư vấn từ Luât sư Lexconsult & Cộng sự khi giải quyết tranh chấp sở hữu trí tuệ
Khi xảy ra tranh chấp sở hữu trí tuệ, việc tự xử lý thường tiềm ẩn nhiều rủi ro do tính chất phức tạp, đòi hỏi hiểu biết sâu về pháp luật và quy trình tố tụng. Lúc này, sự tham gia của luật sư chuyên ngành sở hữu trí tuệ là yếu tố then chốt giúp doanh nghiệp giải quyết tranh chấp sở hữu trí tuệ hợp pháp, hiệu quả và chuyên nghiệp.
Với đội ngũ luật sư sở hữu trí tuệ nhiều kinh nghiệm, LexConsult & Cộng sự đã hỗ trợ thành công nhiều doanh nghiệp trong các vụ tranh chấp nhãn hiệu, bản quyền phần mềm, sáng chế và bí mật kinh doanh, mang lại giải pháp pháp lý toàn diện, thực tiễn và hiệu quả, từ đó có những khuyến nghị:
– Thường xuyên tham vấn luật sư chuyên ngành trước khi ký kết hợp đồng, chuyển giao công nghệ hoặc khai thác thương hiệu;
– Đăng ký và gia hạn kịp thời quyền sở hữu trí tuệ tại Việt Nam và thị trường quốc tế;
– Giám sát việc sử dụng quyền sở hữu trí tuệ để phát hiện sớm hành vi vi phạm;
– Chuẩn bị đầy đủ hồ sơ, chứng cứ và báo cáo pháp lý khi phát sinh tranh chấp.
LexConsult & Cộng sự luôn đồng hành cùng doanh nghiệp trong mọi giai đoạn — từ phòng ngừa, xử lý đến chiến lược bảo vệ lâu dài – nhằm bảo đảm rằng mỗi giá trị sáng tạo của doanh nghiệp đều được pháp luật bảo vệ vững chắc.
7. FAQ – Những câu hỏi thường gặp khi giải quyết tranh chấp sở hữu trí tuệ
Khi nào nên khởi kiện để bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ của doanh nghiệp?
→ Khi hành vi xâm phạm gây thiệt hại đáng kể hoặc không thể thương lượng, doanh nghiệp nên khởi kiện tại Tòa án nhân dân cấp tỉnh để yêu cầu bồi thường và chấm dứt vi phạm theo Luật Sở hữu trí tuệ.
Giải quyết tranh chấp sở hữu trí tuệ bằng trọng tài thương mại có lợi gì?
→ Phương thức trọng tài giúp giữ bí mật kinh doanh, tiết kiệm thời gian và phán quyết có hiệu lực chung thẩm, đặc biệt phù hợp với tranh chấp có yếu tố hợp đồng hoặc quốc tế.
Trước khi khởi kiện tranh chấp sở hữu trí tuệ, doanh nghiệp cần chuẩn bị gì?
→ Cần thu thập chứng cứ rõ ràng như giấy chứng nhận đăng ký quyền, hợp đồng, sản phẩm vi phạm, và kết luận giám định sở hữu trí tuệ để tăng khả năng thắng kiện.
Nên chọn giải quyết hành chính hay khởi kiện dân sự để giải quyết tranh chấp sở hữu trí tuệ?
→ Nếu hành vi vi phạm rõ ràng và cần xử lý nhanh, nên chọn biện pháp hành chính; nếu cần xác định quyền sở hữu và yêu cầu bồi thường, nên khởi kiện dân sự tại Tòa án.
Doanh nghiệp cần làm gì để tránh tranh chấp sở hữu trí tuệ?
→ Doanh nghiệp nên đăng ký bảo hộ sớm, soạn hợp đồng chặt chẽ, tư vấn pháp lý định kỳ, và giám sát thị trường thường xuyên để chủ động phòng ngừa rủi ro pháp lý.
Giải quyết tranh chấp sở hữu trí tuệ không chỉ là biện pháp bảo vệ quyền lợi mà còn thể hiện năng lực pháp lý và uy tín của doanh nghiệp trên thị trường. Việc chủ động phòng ngừa, đăng ký bảo hộ sớm và đồng hành cùng luật sư chuyên ngành sở hữu trí tuệ sẽ giúp doanh nghiệp vững vàng trước mọi rủi ro. LexConsult & Cộng sự cam kết mang đến giải pháp pháp lý toàn diện, hiệu quả và bền vững cho mọi khách hàng.
📞 Hotline: 0938 507 287
📧 Email: info@lexconsult.com.vn
