English
Tư vấn nội dung
Trong nền kinh tế sáng tạo, sở hữu trí tuệ không chỉ là công cụ bảo vệ ý tưởng, công nghệ hay thương hiệu mà còn là “tài sản vô hình” quyết định giá trị doanh nghiệp. Vì vậy, xử lý vi phạm sở hữu trí tuệ trở thành yếu tố then chốt giúp doanh nghiệp bảo vệ tài sản trí tuệ, duy trì lợi thế cạnh tranh và uy tín trên thị trường.
Bài viết sau đây, Lexconsult & Cộng sự sẽ hướng dẫn chi tiết về xử lý vi phạm sở hữu trí tuệ theo Luật Sở hữu trí tuệ 2005 (sửa đổi, bổ sung 2025), giúp tổ chức, cá nhân hiểu rõ quy trình, biện pháp và chủ động bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ hiệu quả, đúng pháp luật.
1. Khái niệm và cơ sở pháp lý về xử lý vi phạm sở hữu trí tuệ
1.1. Khái niệm về xử lý vi phạm sở hữu trí tuệ
Xử lý vi phạm sở hữu trí tuệ là quá trình cơ quan nhà nước hoặc chủ thể quyền áp dụng biện pháp hành chính, dân sự hoặc hình sự nhằm ngăn chặn, buộc chấm dứt và xử phạt hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ theo quy định của pháp luật.
xử lý vi phạm sở hữu trí tuệ là quá trình không chỉ dừng lại ở việc xử phạt người vi phạm, mà còn bao gồm biện pháp khắc phục hậu quả, bồi thường thiệt hại và bảo vệ quyền hợp pháp của chủ thể quyền. Việc xử lý kịp thời và đúng quy định góp phần duy trì môi trường cạnh tranh lành mạnh, đồng thời nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật về sở hữu trí tuệ trong cộng đồng doanh nghiệp và xã hội.
1.2. Cơ sở pháp lý liên quan đến xử lý vi phạm sở hữu trí tuệ
Khi quyền sở hữu trí tuệ bị xâm phạm, việc xử lý vi phạm sở hữu trí tuệ kịp thời và đúng pháp luật sẽ được căn cứ theo quy định của các văn bản quy phạm pháp luật sau đây:
– Luật Sở hữu trí tuệ 2005 (Văn bản hợp nhất 155/VBHN-VPQH năm 2025)
– Nghị định 65/2023/NĐ-CP quy định liên quan đến trình tự quy trình xử lý vi phạm sở hữu trí tuệ
– Nghị định 99/2013/NĐ-CP (sửa đổi, bổ sung bởi Nghị định 126/2021/NĐ-CP và Nghị định 46/2024/NĐ-CP)
2. Các loại vi phạm sở hữu trí tuệ phổ biến
2.1. Vi phạm quyền tác giả
Theo Điều 28 Luật Sở hữu trí tuệ 2005, việc sao chép, công bố, biểu diễn hay truyền đạt tác phẩm mà không được phép của tác giả hoặc chủ sở hữu là hành vi vi phạm. Ví dụ: đăng tải phim, sách, bài hát lên mạng hoặc dùng hình ảnh, thiết kế, bài viết của người khác để kinh doanh mà không xin phép.
2.2. Vi phạm bản quyền phần mềm
Phần mềm máy tính được xem là tác phẩm văn học đặc biệt theo Điều 22 Luật Sở hữu trí tuệ 2005. Hành vi cài đặt, sao chép, sử dụng trái phép hoặc làm giả giấy phép phần mềm đều bị coi là xâm phạm quyền tác giả và có thể bị xử lý hành chính hoặc hình sự, tùy mức độ vi phạm.
2.3. Xâm phạm nhãn hiệu
Theo Điều 129 Luật Sở hữu trí tuệ 2005, việc sử dụng dấu hiệu trùng hoặc tương tự gây nhầm lẫn với nhãn hiệu được bảo hộ là hành vi xâm phạm quyền sở hữu công nghiệp. Ví dụ: sản xuất, kinh doanh hàng hóa mang logo, bao bì gần giống thương hiệu đã đăng ký.
2.4. Xâm phạm sáng chế, kiểu dáng công nghiệp, bí mật kinh doanh
Theo Điều 126 và 127 Luật Sở hữu trí tuệ 2005, việc tự ý sản xuất, sử dụng, nhập khẩu sản phẩm hoặc quy trình kỹ thuật được bảo hộ mà không được phép của chủ sở hữu bị coi là vi phạm. Ví dụ: dùng công nghệ đã được cấp bằng sáng chế cho mục đích thương mại khi chưa có hợp đồng chuyển giao.
2.5. Vi phạm quyền đối với tên thương mại hoặc chỉ dẫn địa lý
Căn cứ Điều 129 Luật Sở hữu trí tuệ 2005, việc dùng tên doanh nghiệp hoặc địa danh gây nhầm lẫn về nguồn gốc hàng hóa là hành vi cạnh tranh không lành mạnh. Ví dụ: sử dụng tên “VinaCoff” dễ gây nhầm lẫn với thương hiệu “VinaCafé”.
2.6. Hàng giả, hàng nhái, hàng hóa xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ
Theo Điều 213 Luật Sở hữu trí tuệ 2005, hàng hóa gắn dấu hiệu trùng hoặc tương tự đến mức gây nhầm lẫn với nhãn hiệu, kiểu dáng hoặc chỉ dẫn địa lý được bảo hộ là hàng giả mạo về sở hữu trí tuệ và có thể bị tịch thu, tiêu hủy hoặc cấm lưu hành. Các hành vi này đều có thể bị xử phạt vi phạm hành chính, buộc thu hồi, tiêu hủy sản phẩm vi phạm và bồi thường thiệt hại cho chủ sở hữu quyền.
3. Biện pháp ngăn chặn và trình tự xử lý vi phạm quyền sở hữu trí tuệ
3.1. Biện pháp ngăn chặn hành vi vi phạm
Việc áp dụng biện pháp ngăn chặn là bước đầu tiên và quan trọng trong quá trình xử lý vi phạm sở hữu trí tuệ, đảm bảo ngăn chặn hành vi vi phạm kịp thời
Theo Điều 214 Luật Sở hữu trí tuệ 2022 (sửa đổi, bổ sung 2025) và Nghị định 99/2013/NĐ-CP (được sửa đổi, bổ sung bởi Nghị định 126/2021/NĐ-CP và Nghị định 46/2024/NĐ-CP), tổ chức, cá nhân thực hiện hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ có thể bị áp dụng các hình thức xử phạt và biện pháp khắc phục hậu quả như sau:
Thứ nhất, chủ thể quyền sở hữu trí tuệ có thể thực quyền tự bảo vệ theo Điều 198 Luật Sở hữu trí tuệ 2005 đối với các hành vi xâm phạm
Thứ hai, hình thức xử phạt chính gồm cảnh cáo hoặc phạt tiền, tùy theo tính chất, mức độ và hậu quả vi phạm.
Thứ ba, có thể áp dụng xử phạt bổ sung, gồm:
– Tịch thu tang vật, phương tiện vi phạm (hàng hóa giả mạo nhãn hiệu, chỉ dẫn địa lý, nguyên liệu sản xuất hàng giả).
– Tước quyền sử dụng chứng chỉ hành nghề, thẻ giám định viên, giấy chứng nhận hành nghề giám định từ 01 đến 03 tháng.
– Đình chỉ hoạt động sản xuất, kinh doanh hàng hóa, dịch vụ vi phạm trong thời hạn 01 đến 03 tháng.
Thứ tư, tổ chức, cá nhân vi phạm còn có thể bị buộc áp dụng biện pháp khắc phục hậu quả, bao gồm:
– Loại bỏ hoặc tiêu hủy yếu tố vi phạm, thay đổi tên doanh nghiệp, tên miền hoặc nhãn hàng vi phạm.
– Phân phối hoặc đưa vào sử dụng không nhằm mục đích thương mại đối với hàng hóa, nguyên liệu, vật liệu, phương tiện vi phạm, với điều kiện không ảnh hưởng đến quyền khai thác hợp pháp của chủ thể quyền.
– Buộc tái xuất hoặc đưa ra khỏi lãnh thổ Việt Nam đối với hàng hóa giả mạo.
– Cải chính công khai, sửa đổi chỉ dẫn sai, thu hồi tang vật bị tẩu tán, nộp lại số lợi bất hợp pháp thu được từ hành vi vi phạm.
Mức phạt và thẩm quyền xử phạt được thực hiện theo quy định của pháp luật về xử lý vi phạm hành chính, đảm bảo tính răn đe, công bằng và bảo vệ hiệu quả quyền sở hữu trí tuệ của tổ chức, cá nhân.
3.2. Trình tự xử lý vi phạm sở hữu trí tuệ
Theo Điều 211–217 Luật Sở hữu trí tuệ 2005 và các nghị định hướng dẫn (Nghị định 65/2023/NĐ-CP), quy trình xử lý vi phạm quyền sở hữu trí tuệ gồm bốn bước cơ bản:
– Bước 1: Phát hiện và thu thập chứng cứ. Chủ thể quyền cần giám sát, ghi nhận hành vi vi phạm, thu thập tài liệu, mẫu hàng hóa, hóa đơn, hình ảnh làm căn cứ xác định yếu tố vi phạm.
– Bước 2: Gửi yêu cầu xử lý đến cơ quan có thẩm quyền như Thanh tra Bộ KH&CN, Quản lý thị trường, Hải quan hoặc Tòa án, tùy loại quyền bị xâm phạm.
– Bước 3: Áp dụng biện pháp xử lý vi phạm sở hữu trí tuệ phù hợp. Cơ quan có thẩm quyền có thể ra quyết định xử phạt hành chính, buộc chấm dứt hành vi vi phạm, hoặc chuyển vụ việc sang Tòa án để giải quyết theo biện pháp dân sự hoặc hình sự theo Điều 202 và 225 Bộ luật Hình sự 2015.
– Bước 4: Theo dõi và ngăn chặn tái phạm. Sau khi có quyết định xử lý, chủ thể quyền cần phối hợp giám sát, bảo đảm việc thi hành và ngăn chặn các hành vi xâm phạm lặp lại, góp phần duy trì môi trường cạnh tranh lành mạnh và bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ một cách bền vững.
4. Thủ tục khiếu nại, khởi kiện khi tiến hành xử lý vi phạm sở hữu trí tuệ
4.1. Thủ tục khiếu nại xâm phạm sở hữu trí tuệ
Theo Luật Khiếu nại 2011 và Luật Sở hữu trí tuệ 2005 (sửa đổi, bổ sung 2025), chủ thể quyền có quyền khiếu nại đối với quyết định hoặc hành vi hành chính của cơ quan xử lý vi phạm sở hữu trí tuệ.
Người khiếu nại gửi đơn kèm hồ sơ chứng minh quyền sở hữu hợp pháp (văn bằng bảo hộ, giấy chứng nhận đăng ký, chứng cứ vi phạm…) đến Thanh tra Bộ KH&CN, Quản lý thị trường, Hải quan hoặc Bộ Văn hóa – Thể thao & Du lịch, tùy loại quyền bị xâm phạm.
Nếu không đồng ý với kết quả giải quyết khiếu nại lần đầu, chủ thể quyền có thể khiếu nại lần hai hoặc khởi kiện vụ án hành chính theo Luật Tố tụng hành chính 2015. Việc giải quyết phải bảo đảm đúng hạn, khách quan và đúng pháp luật.
4.2. Thủ tục khởi kiện dân sự hoặc hình sự để xử lý vi phạm sở hữu trí tuệ
Theo Điều 202–205 Luật Sở hữu trí tuệ 2005 (sửa đổi, bổ sung 2025) và Bộ luật Tố tụng dân sự 2015, khi hành vi xâm phạm gây thiệt hại nghiêm trọng, chủ thể quyền có thể khởi kiện dân sự tại Tòa án để yêu cầu xử lý vi phạm sở hữu trí tuệ:
– Buộc chấm dứt hành vi vi phạm;
– Bồi thường thiệt hại vật chất và tinh thần;
– Xin lỗi, cải chính công khai hoặc tiêu hủy hàng hóa vi phạm;
– Nộp lại khoản lợi bất hợp pháp từ hành vi xâm phạm.
Trường hợp hành vi có dấu hiệu tội phạm, có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo Điều 225, 226 Bộ luật Hình sự 2015 với mức phạt đến 3 năm tù hoặc phạt tiền đến 2 tỷ đồng.
Tùy mức độ vi phạm, chủ thể quyền có thể lựa chọn biện pháp hành chính, dân sự hoặc hình sự để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình một cách hiệu quả.
5. Mức phạt và thẩm quyền xử lý vi phạm sở hữu trí tuệ năm 2025
5.1. Mức phạt khi xử lý vi phạm sở hữu trí tuệ 2025
Theo Nghị định 99/2013/NĐ-CP (sửa đổi, bổ sung bởi nghị định 126/2021/NĐ-CP và Nghị định 46/2024NĐ-CP), mức phạt vi phạm sở hữu trí tuệ gồm:
– Cảnh cáo hoặc phạt tiền đến 250 triệu đồng đối với cá nhân, 500 triệu đồng đối với tổ chức;
– Tịch thu hàng hóa vi phạm, đình chỉ hoạt động kinh doanh, buộc tiêu hủy tang vật;
– Bồi thường thiệt hại dân sự theo Luật Dân sự 2015 và Luật Sở hữu trí tuệ 2005.
Trường hợp vi phạm nghiêm trọng như xâm phạm quyền tác giả quy mô lớn hoặc xâm phạm nhãn hiệu có tổ chức, có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo Điều 225, 226 Bộ luật Hình sự với mức phạt tù đến 3 năm.
5.2. Thẩm quyền xử lý vi phạm sở hữu trí tuệ
Tùy tính chất vụ việc, các cơ quan có thẩm quyền xử lý vi phạm sở hữu trí tuệ gồm:
– Thanh tra Bộ Khoa học & Công nghệ – xử lý xâm phạm sáng chế, kiểu dáng công nghiệp;
– Thanh tra Bộ Văn hóa – Thể thao & Du lịch – xử lý vi phạm quyền tác giả;
– Quản lý thị trường, Hải quan – ngăn chặn hàng hóa vi phạm lưu thông, xuất nhập khẩu;
– Tòa án nhân dân – giải quyết tranh chấp và yêu cầu bồi thường dân sự;
– Cơ quan Công an – điều tra và xử lý hình sự đối với các vụ vi phạm nghiêm trọng.
6. Tư vấn từ luật sư Lexconsult và Cộng sự liên quan đến xử lý vi phạm sở hữu trí tuệ
Việc xử lý vi phạm sở hữu trí tuệ đòi hỏi sự hiểu biết sâu về pháp luật, quy trình hành chính và thực tiễn áp dụng. Do đó, luật sư chuyên về sở hữu trí tuệ đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của doanh nghiệp.
Với kinh nghiệm tư vấn và giải quyết nhiều năm trong lĩnh vực vi phạm quyền sở hữu trí tuệ cho doanh nghiệp trong và ngoài nước, Lexconsult và Cộng sự có các khuyến nghị:
– Doanh nghiệp nên đăng ký bảo hộ sớm đối với nhãn hiệu, sáng chế, kiểu dáng công nghiệp hoặc bản quyền phần mềm để tạo căn cứ pháp lý vững chắc khi xảy ra tranh chấp.
– Thường xuyên rà soát thị trường và môi trường trực tuyến để phát hiện kịp thời hành vi vi phạm.
– Chủ động tư vấn pháp lý trước khi ký kết hợp đồng chuyển giao, gia công hoặc quảng bá sản phẩm nhằm tránh rủi ro xâm phạm quyền của bên thứ ba.
– Khi phát hiện hành vi vi phạm, nên thu thập chứng cứ sớm và liên hệ luật sư chuyên môn để được hướng dẫn xử lý đúng quy trình, tránh kéo dài thời gian và thiệt hại.
Lexconsult & Cộng sự cam kết đồng hành cùng doanh nghiệp trong việc phòng ngừa, xử lý và bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, góp phần củng cố uy tín, giá trị thương hiệu và phát triển bền vững trên thị trường.
7. FAQ – Những câu hỏi thường gặp khi xử lý vi phạm sở hữu trí tuệ
– Xử lý vi phạm sở hữu trí tuệ như thế nào?
→ Chủ thể quyền có thể gửi đơn yêu cầu xử lý hành chính hoặc khởi kiện dân sự, tùy mức độ vi phạm.
– Vi phạm sở hữu trí tuệ bị phạt bao nhiêu?
→ Mức phạt hành chính tối đa 500 triệu đồng với tổ chức và có thể bị truy cứu hình sự nếu tái phạm.
– Hồ sơ xử lý vi phạm sở hữu trí tuệ gồm gì?
→ Giấy chứng nhận đăng ký quyền, chứng cứ vi phạm, đơn yêu cầu xử lý, tài liệu chứng minh thiệt hại.
– Cơ quan nào xử lý vi phạm sở hữu trí tuệ?
→ Tùy loại quyền bị xâm phạm, có thể gửi đến Thanh tra SHTT, Quản lý thị trường, Hải quan, Tòa án hoặc Công an.
– Doanh nghiệp nên làm gì khi phát hiện hàng nhái, hàng giả?
→ Ngay lập tức ngăn chặn hàng giả hàng nhái, thu thập bằng chứng, báo cơ quan chức năng, hoặc liên hệ luật sư sở hữu trí tuệ để được hỗ trợ.
Việc xử lý vi phạm sở hữu trí tuệ không chỉ giúp bảo vệ quyền lợi chính đáng của chủ sở hữu mà còn góp phần duy trì môi trường cạnh tranh lành mạnh và thúc đẩy đổi mới sáng tạo tại Việt Nam. Do đó, cá nhân và doanh nghiệp cần hiểu rõ quy trình xử lý, nắm vững cơ sở pháp lý, đồng thời chủ động hành động sớm khi phát hiện hành vi xâm phạm.
📞 Hotline: 0938 507 287
📧 Email: info@lexconsult.com.vn
